Zamirler

Zamir: İsmin yerini geçici olarak tutabilen, isim gibi kullanılabilen, isim soylu kelimelerle bazı eklere zamir (adıl) denir.

Ahmet’ten öğrendim > ondan öğrendim
Kitabı gördün mü? > bunu gördün mü?
Öğrenciler dışarı çıktı> hepsi/herkes dışarı çıktı.

Zamirlerin Özellikleri:

İsim soyludur.
Bir ya da birden fazla ismin yerini tutarlar. Onları öğrenmek için de kullanılırlar.
Anlamdan çok görev yönü ağır basar.
İsimlerin yerini geçici olarak tutarlar.
İsim çekim eklerini (hâl, iyelik, çoğul ekleri) -genellikle- alabilirler.
Tekil ve çoğul şekilleri vardır.
Cümlede isim gibi kullanılabilirler.
Cümlede tek başlarına görev üstlenebilirler.

> Zamirler, yerini tuttukları varlıklara ve özelliklerine göre 2 ana başlıkta incelenir:

Sözcük Halindeki Zamirler1. Kişi Zamiri
2. İşaret Zamiri
3. Belgisiz Zamir
4. Soru Zamiri

B.Ek Halindeki Zamirler
1. İyelik Zamiri
2. İlgi Zamiri

A. Sözcük Durumundaki Zamirler

1. Kişi (Şahıs) Zamirleri

İnsan isminin yerini tutan kelimelere kişi zamiri denir. Üç tekil, üç de çoğul olmak üzere toplam altı tane şahıs zamiri vardır:

tekil kişi → ben
2. tekil kişi → sen
3. tekil kişi → o
çoğul kişi → biz
2. çoğul kişi → siz
3. çoğul kişi → onlar

UYARI Zamirler isim çekim eklerini alabilirler. Bu yüzden kişi zamirleri karşımıza çekim eki almış şekilde çıkabilir.
o + (n)dan → ondan
biz + im → bizim
siz + de → sizde
onlar + ı → onları

Örnekler

» Pikniğe sadece Enes katılmadı. → Pikniğe sadece o katılmadı.
» Benim taşıdığım kutu çok ağır, senin taşıdığın kutu çok hafif.
» Annem bana hediye almış.
» Sizi ben de görmek istiyorum.
» Taraftar olarak biz onlardan çok farklıyız.

NOT: “ben” ve “sen” zamirleri yönelme hâl eki (-a) aldıklarında ses değişikliği meydana gelir:

Ben > bana
Sen > sana

Dönüşlülük Zamiri: “Kendi” sözcüğü de şahıs zamirleri içinde değerlendirilir ve bu zamire “dönüşlülük zamiri” adı verilir.

Örnekler

» Bırakın tüm işleri kendi yapsın.
» İnsan kendini düşünmeli bazen.

2. İşaret (Gösterme) Zamirleri

Varlıkların adını söylemeden, onları işaretle göstermeye yarayan sözcüklere işaret zamiri denir. “Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, buraya, şuraya, oraya, burası, şurası, orası, öteki vb.” işaret zamirleridir.

Örnekler

» Şunları arkadaşlarım için alayım.
» Ahmet Beyler buraya on yıl önce taşınmış.
» Size ait olan kitaplar orada.
» Bu, yapılacak işlerin listesi.

NOT “O“ ve “onlar” sözcükleri hem işaret hem de kişi zamiri olarak kullanılabilirler. Bu kelimeler insan isminin yerini tutuyorsa şahıs zamiri, insan dışı varlıkların yerini tutuyorsa işaret zamiridir.

Örnekler

» Onu kütüphanede çalışırken görmüşler. (İnsan ismi yerine kullanıldığı için kişi zamiri)
» Onu cüzdanıma koyarken düşürmüşüm. (İnsan dışı varlık (para, fotoğraf vb.) yerine kullanıldığı için işaret zamiri)

NOT “Bu, şu, o” sözcükleri bir isimden önce kullanılıyor, o ismi etkiliyorsa bu sözcükler zamir olmaktan çıkar, işaret sıfatı olurlar.

Örnekler

» Bu telefon babama ait. (“telefon” sözcüğünü işaret ettiği için işaret sıfatı)
» Bu babama ait. (bir ismin yerini tuttuğu için işaret zamiri)

3. Belgisiz Zamirler

Varlıkların yerini tutmalarına rağmen hangi varlığın yerine kullanıldığı tam ve açıkça belli olmayan sözcüklere belgisiz zamir denir. “Kimi, Kimileri, Kimse, Biri, Birisi, Birileri, Başkası, Başkaları, Bazısı, Birçoğu, Bir takımı, Birkaçı, Birazı, Herkes, Hepsi, Hepimiz, Hiçbiri, Herhangi biri, Her biri, Şey, Falan, Filan, Falanca…” sözcükler belgisiz zamirlerdir.

Örnekler

Testteki sorulardan birkaçı çok kolaydı.
Olanları kimse anlamıyordu.
Biri telefonuma çağrı bırakmış.

Biri gelse de masadakilerin birkaçını taşısa.
Kimi tatlı dilli güler yüzlüdür.
Bu benim en sevdiğim şeylerden birkaçı.
Kardeşinin halinden kimse anlamıyor.
Bilirim herkes payına düşeni yaşar.
Başkası olsa bu kadar sakin kalamazdı.
Falanca bu şekilde oynar bu oyunu.
Bu işe hâkim birisi ile çalışmak istiyorum.

NOT Belirsizlik bildiren sözcükler bir isimden önce kullanılıyor, o ismi etkiliyorsa bu sözcükler belgisiz sıfat, bir ismin yerini tutuyorsa belgisiz zamir olur.

Örnekler

» Bazı veliler toplantıya katılmadı. (“veliler” sözcüğünü belirttiği için belgisiz sıfat)
» Bazıları toplantıya katılmadı. (bir ismin yerini tuttuğu için belgisiz zamir)

NOT: Belgisiz zamirler bir isim tamlamasının tamlayanı veya tamlananı olarak kullanılabilirler.

Örnekler

Herkesin kitabı açık duruyordu. (Herkesin = Tamlayan)

Öğrencilerin birkaçı derse iyi hazırlanmışlardı. (Birkaçı = Tamlanan)

4. Soru Zamirleri

İsimlerin yerini soru yoluyla tutan sözcüklere soru zamiri denir. “Ne, kim, kimi, hangisi, kaçı, nereye, nerede, nereden vb.” sözcükler soru zamirleridir.

Örnekler

Dolaptaki karpuzu kim yedi?
Marketten neler aldınız?
Bu saate kadar nerede kaldın?
Sesin nereden geldiğini anlamaya çalışıyordu.
Bu dünyada annesinden başka neyi kalmıştı ki…
Gönlüm hep seni arıyor neredesin sen?
Kaçı bu savaşta yenik düştü bilinmez.
Hangimiz düşmedik kara sevdaya, hangimiz sevmedik çılgınlar gibi…
Kimler geldi kimler geçti, hiç birisi senin kadar sevilmedi.
Tatile giderken yanına neleri alması gerektiğini ona kim söyledi?

NOT Soru bildiren sözcükler bir isimden önce kullanılıyor, o ismi etkiliyorsa bu sözcükler soru sıfatı, bir ismin yerini tutuyorsa soru zamiri olur.

Örnekler

» Hangi soruyu yanlış yaptın? (“soru” sözcüğünü belirttiği için soru sıfatı)
» Hangisini yanlış yaptın? (bir ismin yerini tuttuğu için soru zamiri)

NOT Soru zamirleri cümleye soru anlamı katar, ama bazı durumlarda soru cümlesi yapmaz.

Örnekler

Kimin geldiğini bilemem.
Hangisini istediğini anlamadım.

B. Ek Durumundaki Zamirler

1. İyelik (Aitlik) Zamirleri

Ek halinde olup getirildiği ismin hangi şahsa ait olduğunu bildirir. Bunlar aynı zamanda iyelik ekleridir.

tekil şahıs iyelik eki → -(i)m
2. tekil şahıs iyelik eki → -(i)n
3. tekil şahıs iyelik eki → -ı, -i, -u, -ü, -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü
çoğul şahıs iyelik eki → -(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, -(ü)müz
2. çoğul şahıs iyelik eki → -(ı)nız, -(i)niz, -(u)nuz, -(ü)nüz
3. çoğul şahıs iyelik eki → -ları, leri

» (benim) defterim
» (senin) defterin
» (onun) defteri
» (bizim) defterimiz
» (sizin) defteriniz
» (onların) defterleri

» Kalemim kırılmış.
» Dün evlerine misafir oldum.

UYARI 3. tekil şahıs iyelik eki “ı, i, u, ü” ile belirtme hal eki olan “ı, i, u, ü” birbiriyle karıştırılmamalıdır.

Bu iki eki karıştırmamak için eki alan kelimenin başına “onun, onların” kelimelerinden uygun olanı getiririz. Cümlenin anlamında herhangi bir bozulma olmuyorsa o ek iyelik ekidir, cümlenin anlamında bozulma oluyorsa hal ekidir.

Örnekler

» Telefonu benim telefonumdan hızlıydı.
Bu cümlede “telefonu” sözcüğünün başına “onun” getirebiliyoruz: “Onun telefonu benim telefonumdan hızlıydı.” Bu yüzden “-u” eki iyelik ekidir.
» Telefonu yere düşürdü.
Bu cümlede “telefonu” sözcüğünün başına “onun” getiremiyoruz: “Onun telefonu yere düşürdü.” Bu yüzden “-u” eki hal ekidir.

2. İlgi Zamirleri

Cümlede daha önce geçmiş bir ismin yerini tutan “-ki” eki ilgi zamiridir. Bu zamir kendinden önceki kelimeye bitişik yazılır.

Örnekler

» Benim kalemim kırmızı, seninki siyah.
Bu cümlede “kalem” sözcüğü iki kere tekrarlanmayarak “-ki” eki “kalem” sözcüğünün yerine kullanılmıştır. “-ki” eki ismin yerine kullanıldığı için ilgi zamiridir.

» Benimki kırıldı, senin bardağını kullanabilir miyim?
» Senin notların benimkinden yüksek.

UYARI İlgi zamiri olan “-ki”, bağlaç olan “ki” ve sıfat yapan “-ki” eki ile karıştırılmamalıdır.

Örnekler

» Evdeki hesap çarşıya uymaz. (“hesap” sözcüğünü nitelediği için sıfat yapan “-ki”)
» Şemsiyen yoksa benimkini alabilirsin. (“şemsiye” sözcüğü yerine kullanıldığı için ilgi zamiri)
» O kadar geveze ki hiç susmayacak sandım. (cümleleri birbirne bağladığı için bağlaç)